Cmentarz znajduje się w lesie, około 100 m na wschód od centrum wsi. Założono go przed 1888 r. Jest to data najstarszego zachowanego nagrobka z inskrypcją: Ś.P. / D. 14 L / R 1888 Należy się liczyć ze starszą tradycją chowania w tym miejscu zmarłych. Był to wiejski cmentarz pozakościelny, tak zwane mogiłki, na którym mieszkańcy wsi grzebali zmarłych z powodu dużej odległości do cmentarza parafialnego w Miastkowie. Nie wiadomo ilu zmarłych pochowano tutaj przed 1920 r. Jest bardzo prawdopodobne, że podczas I wojny światowej mogli tutaj zostać złożeni polegli żołnierze: jeden z armii niemieckiej i 24 z armii rosyjskiej . Na cmentarzu znajdują się także groby osób zmarłych w 1920 r. i 1944 r., jednak z treści inskrypcji nie wynika, czy były to cywilne ofiary wojen. Poza współczesnym ogrodzeniem cmentarza, w jego najbliższym sąsiedztwie, zalegają fragmenty nagrobków pochodzących zapewne z pierwszej połowy XX w. Poza tym, na powierzchni ogrodzonej przestrzeni widocznych jest kilkanaście anonimowych mogił jednostkowych. Żołnierzy poległych w 1920 r. pochowano w trzech grobach zbiorowych , współcześnie przekształconych w jedną, długą mogiłę zajmującą całą szerokość wschodniej części terenu wyznaczonego obecnie jako cmentarz. Groby żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej nie zawsze otoczone były należytą opieką. W 1928 r. łomżyńska prasa donosiła o ich złym stanie spowodowanym zaniedbaniami ze strony mieszkańców wsi: Na terenie wsi Czartorja gminy Miastkowo, bolszewicy w okrutny sposób wymordowali wziętych podstępem do niewoli naszych rodaków. Na miejscu ohydnego mordu usypano trzy bratnie mogiły. W roku zeszłym Rada Gminna asygnowała 50 zł na uporządkowanie roztratowanych i zniszczonych przez bydło i świnie mogił. Straż pożarna z Miastkowa, wraz z dziećmi szkolnemi, ogrodziła cmentarzysko, okładając darniną mogiły i nadając im jaki taki wygląd, lecz, jak obecnie słyszymy, już mało śladów zostało po naszej pracy – inwentarz znów bezkarnie hula „po mogiłach co w przydrożnych leżą pyłach”. Obecnie, rozplanowanie i zasięg cmentarza wyznaczono tak, by mogiły żołnierzy z wojny polsko-bolszewickiej stanowiły jego główny element. Wyznaczona została aleja prowadzącą od wejścia do mogiły zbiorowej. Centralną część grobu stanowi kamienny obelisk zwieńczony krzyżem i symetrycznie rozmieszczonymi uchwytami flag. Na obelisku umieszczono tablicę z inskrypcją: W HOŁDZIE / ŻOŁNIERZOM / OCHOTNIKOM 205 P.P. / POLEGŁYM / W OBRONIE / OJCZYZNY / W DNIU 1.VIII 1920 R. Na lewo od alei znajduje się najstarszy zachowany nagrobek: krzyż metalowy osadzony w granitowej podstawie, współcześnie dekorowany flagami państwowymi. Po obu stronach alei, w dwóch-trzech rzędach widoczne są nasypy mogił ziemnych oznakowanych metalowymi krzyżami oraz dwa lastrykowe nagrobki z 1920 i 1944 roku. Żołnierze wojny polsko-bolszewickiej pochowani na cmentarzu w Czartorii są bezimienni. W wykazie strat Wojska Polskiego w latach 1918-1920 wymienia nazwisko jednego poległego, przy którym wskazano Czartorię jako miejsce śmierci. Był to Wincenty Kwapień, sierżant 25. Pułku Piechoty, który zginął 20 III 1920 r. Być może spoczywa on na leśnym cmentarzu pod wsią. Źródło: Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Miejsca pamięci czynu niepodległościowego na północno-wschodnim Mazowszu, Białystok 2019. Fot. © Małgorzata Karczewska