Nieopodal wejścia, w południowej części cmentarza parafialnego znajduje się grób zbiorowy w którym spoczywa nieokreślona liczba żołnierzy Wojska Polskiego poległych w sierpniu 1920 r. Znane i wymienione na nagrobku są nazwiska siedmiu spośród nich, odnotowane w wykazie „Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920” Wojskowego Biura Historycznego . Wykonany z piaskowca monumentalny nagrobek został ufundowany przez mieszkańców miasta w dziesiątą rocznicę wojny polsko-bolszewickiej. Ma on formę czworościennego obelisku, ustawionego na trójkondygnacyjnym cokole, zwieńczonego niewielkim, metalowym krzyżem. Trzecią kondygnację cokołu zamka zwielokrotniony naczółek wolutowy. Na trzech płaszczyznach tej części cokołu umieszczono płyty z pamiątkowymi inskrypcjami. U podstawy obelisku, w jego części frontowej, znajduje się zakończony półkoliście betonowy występ z figurą zrywającego się do lotu orła. Powyżej, na froncie obelisku widnieje płaskorzeźba przedstawiająca czapkę rogatywkę ujętą wieńcem laurowym i skrzyżowanymi szablami. Inskrypcja na froncie nagrobka: GRÓB / NIEZNANEGO / ŻOŁNIERZA / BOHATEROM / POLEGŁYM W WALCE O / NIEPODLEGŁOŚĆ / OJCZYZNY / W LATACH 1918-1920 Uzupełnieniem treści tej inskrypcji jest lista siedmiu nazwisk spoczywających tutaj żołnierzy umieszczona na nowej płycie nagrobnej na prawo od nagrobka: ŻOŁNIERZE WOJSKA POLSKIEGO / KTÓRZY POLEGLI W WOJNIE / POLSKO-BOLSZEWICKIEJ / W SIERPNIU 1920 r. / ANTONI SIDOR st. szer. 41 p.p. / WŁADYSŁAW WARTKOWSKI 30 p.p. / WŁADYSŁAW WORKOWSKI szer. 30 p.p. / WILHELM WORNAT szer. 30 p.p. / ZENON ŻUK plut. 41 p.p. / TOMASZ BEREZA szer. 24 p.p. / WINCENTY CIUNELIS ppor. 28 p.p. / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI Na bocznych płaszczyznach cokołu znajdują się tablice niezwiązane bezpośrednio ze spoczywającymi tutaj żołnierzami, a upamiętniające poległych w obronie miasta w 1939 r. oraz żołnierzy podziemia niepodległościowego, którzy stracili życie w latach 1939-1953. Inskrypcje: ŻOŁNIERZOM / POLEGŁYM W / OBRONIE MIASTA / WYSOKIE / MAZOWIECKIE / W WOJNIE OBRONNEJ / 1939 r. W HOŁDZIE ŻOŁNIERZOM / ZWZ ARMII KRAJOWEJ / KTÓRZY ODDALI ŻYCIE / ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY / W WALCE Z OKUPANTEM / SOWIECKIM I NIEMIECKIM / W LATACH 1939-1953 Poświęcenie nagrobka miało miejsce 15 sierpnia 1930 r. i było częścią obchodów dziesiątej rocznicy Cudu nad Wisłą, składających się z nabożeństwa żałobnego, uroczystości na cmentarzu oraz akademii, która odbyła się w remizie strażackiej. Wzięli w nich udział mieszkańcy miasta, w tym przedstawiciele najważniejszych organizacji: Straży Ogniowej, Towarzystwa Rolniczego, Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich, Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej oraz Związku Hallerczyków. Aktu poświęcenia dokonał ksiądz kanonik Józef Rogiński, zaś oprawę muzyczną zapewniła orkiestra strażacka. W czasach PRL-u nagrobek uległ uszkodzeniu. Zaginęła pamiątkowa tablica, figura orła straciła górną część. Rekonstrukcji dokonano w latach 90. XX w. Obecnie o stan mogiły dbają władze miasta. W ostatnich latach wykonano nowe granitowe obramowanie oraz dostawiono tablicę z nazwiskami żołnierzy 1920 r. Aby zachować symetrię, analogiczne, puste na razie tablice ustawione zostały również po lewej stronie nagrobka, można więc przypuszczać, że przekaz symboliczny grobu będzie rozszerzany. Źródło: Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Miejsca pamięci czynu niepodległościowego na północno-wschodnim Mazowszu, Białystok 2019. Fot. © Małgorzata Karczewska

Na obecnym etapie badań nad biografiami osób zasłużonych dla odzyskania niepodległości w regionie wysokomazowieckim, niewiele wiadomo na temat Franciszka Brzoski ponad to, co uwieczniono na tablicy nagrobnej. Nazwisko poległego jest wymienione na tablicy pamiątkowej umieszczonej na pomniku stojącym na wysokomazowieckim rynku. Inskrypcja na nagrobku: FRANCISZEK / BRZOSKA / Żył lat 21 / Poległ w obronie / Ojczyzny / 27.IX.1919 r. Źródło: Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Miejsca pamięci czynu niepodległościowego na północno-wschodnim Mazowszu, Białystok 2019. Fot. © Małgorzata Karczewska

Pomnik został wzniesiony w dziesiątą rocznicę wojny polsko-bolszewickiej. Organizacją budowy zajął się specjalnie powołany komitet. Jego członkowie byli również odpowiedzialni za organizację obchodów rocznicowych podczas których nastąpiło uroczyste odsłonięcie monumentu. Dziesiątego listopada 1930 r., wieczorem odbył się capstrzyk ku czci poległych w latach 1919-1920. Następnego dnia, po nabożeństwie, starosta Adam Demidecki-Demidowicz dokonał odsłonięcia pomnika. Przedstawiciele POW, Związku Inwalidów Wojennych, Związku b. Ochotników Armii Polskiej i Straży Pożarnej złożyli wieńce. Następnie miało miejsce symboliczne przejęcie opieki nad pomnikiem przez społeczność Wysokiego Mazowieckiego, czego w imieniu mieszkańców dokonał burmistrz Jan Skarzyński. Po złożeniu kolejnych wieńców przez władze miejskie oraz cechy rzemieślnicze nastąpiła defilada kończąca uroczystości. Dwa lata później pomnik stał się scenografią uroczystości związanych z połączeniem Koła Powiatowego i Okręgowego POW oraz poświęceniem sztandaru POW, które odbyło się 16 października 1932 r. Pomnik przetrwał czasy II wojny światowej. W 1953 r. władze komunistyczne postanowiły zniszczyć miejsce pamięci o wojnie polsko-bolszewickiej. Braki sprzętowe spowodowały, że wybrano najprostszy sposób usuwania takich obiektów, czyli przewrócenie pomnika do przygotowanego w pobliżu dołu. Przed destrukcją odkręcono tablice z nazwiskami poległych, by w razie odkopania go w późniejszym czasie nie można było wrócić do pamięci o nich. Odłożone na bok tablice zaginęły zanim ówczesne władze zdążyły je zniszczyć. Pomnik został przewrócony i zakopany, ale złe wyliczenie wymiarów przygotowanego dołu spowodowało, że płyta podstawy wystawała ponad powierzchnię gruntu. Błąd zamaskowano usypując kopiec, który służył potem jako kwietnik. Pomnik został odkopany w 1981 r. z inicjatywy miejscowej „Solidarności”. Był on w złym stanie, rozbity na wiele bloków, jednak 11 listopada 1981 r. zorganizowano przy nim uroczyste obchody święta niepodległości. Stan wojenny zahamował prace renowacyjne. Ukończono je dopiero w 1989 r. z inicjatywy ówczesnych władz miejskich i Towarzystwa Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie. Na początku lat 80. XX w. okazało się, że tablice z nazwiskami poległych przetrwały. Anonimowy mieszkaniec który przechowywał je przez prawie trzy dekady przekazał je NSZZ „Solidarność”. Stowarzyszenie miało wówczas siedzibę w budynku Okręgowego Przedsiębiorstwa Transportu i Maszyn Drogowych. Poza dokumentami związkowymi przechowywano tam również materiały archiwalne dostarczane przez mieszkańców. Na początku stanu wojennego lokal został zaplombowany. Słusznie obawiano się wówczas o losy zgromadzonych tam dokumentów. Waldemar Kruszewski, jeden z założycieli miejscowej NSZZ „Solidarność” dostał się jednak do pomieszczenia przez okno i uratował część dokumentów oraz tablice z pomnika. Kilka lat później, gdy powstawała Izba Ziemi Wysokomazowieckiej, zostały one przekazane do jej zbiorów . Obecną formę nadano pomnikowi na początku drugiej dekady XXI w. W zwieńczeniu dodano wówczas figurę orła, która jest nowym elementem. Zrekonstruowano również medalion z popiersiem Józefa Piłsudskiego (ryc. 238). Czterokondygnacyjny pomnik ustawiony jest na dwukondygnacyjnej podstawie. Każda z kondygnacji pomnika ma odmienną formę. Dwie niższe tworzą prostopadłościany na planie kwadratu. Druga kondygnacja posiada mniejszy obrys niż pierwsza. Prostopadłościan trzeciej kondygnacji umieszczony jest ukośnie w stosunku do dwóch niższych. Wyżej znajduje się kanelowany trzon kolumny zwieńczony figurą orła. Wszystkie elementy pomnika zdobią geometryczne płyciny. W pierwszej kondygnacji pod prostymi naczółkami w płycinach umieszczone zostały tablice pamiątkowe. Drugą kondygnację zdobi medalion z popiersiem Józefa Piłsudskiego ujęty wieńcem laurowym. Pierwotna inskrypcja na froncie pomnika wykonana była w betonie. Jakość fotografii uniemożliwia odczytanie tego napisu, jednak liczba rzędów inskrypcji oraz układ słów różni się od tego, który jest na obecnej tablicy. Podczas odbudowy pomnika w 1989 r. w płycinie umieszczono nową tablicę pamiątkową odlaną z brązu. Treść inskrypcji: W HOŁDZIE BOHATEROM / POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ / POLSKI / W POWSTANIACH NARO- / DOWYCH W LATACH / 1794-1918 / I W WALKACH Z NAJAZ- / DEM BOLSZEWICKIM / W 1920 R. / MIESZKAŃCY WYSOKIEGO MAZOWIECKIEGO Na bocznych płaszczyznach dolnej kondygnacji znajdują się dwie tablice pochodzące z czasów budowy pomnika, zawierające nazwiska i profesje mieszkańców regionu poległych w latach 1919-1920: BRZOSKA FRANCISZEK / ROLNIK / FASZCZEWSKI WACŁAW / ROLNIK / FILIPKOWSKI STANISŁAW / ROBOTNIK / GALIŃSKI-STARŻA IZYDOR / INŻYNIER / GOŁASZEWSKI PAWEŁ / ROLNIK / GOŁASZEWSKI STANISŁAW / ROLNIK / GOŁASZEWSKI TEOFIL / ROLNIK / GRODZKI ANTONI / ROLNIK / GRODZKI JÓZEF / ROLNIK / GRODZKI MIKOŁAJ / ROLNIK / GRODZKI WŁADYSŁAW / ROLNIK / GRODZKI TEOFIL / ROLNIK / JABŁOŃSKI TOMASZ / ROLNIK / KACZYŃSKI ADAM / ROLNIK / KALINOWSKI ADOLF / ROLNIK / KRYSZCZUK FRANCISZEK / RZEMIEŚLNIK / MIERZWIŃSKI FRANCISZEK / ROLNIK / NOWOWIEJSKI EDWARD / ROLNIK / NOWOWIEJSKI KAJETAN / ROLNIK / OSTROWSKI PIOTR / ROLNIK / OŻAROWSKI JAN / ROLNIK / SKRZESZEWSKI JÓZEF / ROLNIK / SLESZYŃSKI FRANCISZEK / ROLNIK / STECEWICZ MARIAN / STUDENT / WNOROWSKI JÓZEF / ROLNIK Na tylnej powierzchni wmurowana została tablica upamiętniająca odbudowę pomnika zakończoną w 1989 r.: BYĆ ZWYCIĘŻONYM I NIE ULEC / - TO ZWYCIĘSTWO! / ZWYCIĘŻAĆ I SPOCZĄĆ NA LAURACH / - TO KLĘSKA” / JÓZEF PIŁSUDSKI / ZBUDOWANY W 1929 R., ZBURZONY I ZAKO- / PANY W 1953 R., WYDOBYTY Z ZIEMI W 1981 R. / ZAKOŃCZONO ODBUDOWĘ W 1989 R. / ZMARTWYCHWSTAŁ / BY ŚWIADCZYĆ O PRAWDZIE / WOLNOŚCI / I SUWERENNOŚCI. Źródło: Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski, Miejsca pamięci czynu niepodległościowego na północno-wschodnim Mazowszu, Białystok 2019. Fot. © Małgorzata Karczewska